سیستم «بانکداری متمرکز (کربنک)» به سیستم نرم‌افزاری یکپارچه‌ای اشاره دارد که توسط بانک‌ها به‌کار گرفته می‌شود تا به مشتریان بانک، امکان انجام فعالیت‌های بانکی و مدیریت حساب‌های خود را بدون توجه به شعبه‌ای که در آن حساب خود را گشوده‌اند، بدهد.
سیستم بانکداری متمرکز یک راهکار «پشت صحنه (بک‌اند)» است که به‌طور کلی، شامل قابلیت‌هایی چون مدیریت مشتریان، مدیریت سپرده‌ها، پردازش تراکنش‌ها و مدیریت اعتبارات و تسهیلات است و روی یک بستر دادهمحور شامل یک «دفتر کل» و ابزارهای گزارش‌دهی مختلف توسعه داده می‌شود. به‌عبارت ساده‌تر، «کربنک» به مجموعه‌ای یکپارچه از سیستم‌های کلیدی بانکی اشاره دارد که انجام فرایندهای بانکی به‌منظور پردازش هر گونه تراکنش بانکی را برای یک بانک ممکن می‌سازند.
سیستم‌های کربنک برای دهه‌ها به‌عنوان سامانه‌هایی متمرکز و یکپارچه، روی زیرساختهای شبکه‌ای هر بانک (شامل مراکز داده و شبکه رایانشی گسترده WAN بانک) به‌صورت مستقل، پیاده‌سازی و اجرا شده‌اند؛ چراکه بانک‌ها برای تضمین عملکرد (Performance) سیستم‌های بانکی خود، حفظ اعتماد کاربران و رعایت قوانین و مقررات بانکداری، در بالاترین سطح استانداردهای ممکن، مسئولیت دارند. تصور عمومی بانک‌ها همواره این بوده که برای رعایت این استانداردهای عملکردی و امنیتی، جز نگاه تمرکزگرا به سامانه‌های بانکی و پایگاه داده‌های مالی که در آن تمامی زیرساختهای بانکداری در قالب یکپارچه و متمرکز توسط خود بانک، مدیریت شوند، راهکار دیگری وجود ندارد.
گسترش کاربرد رایانش ابری در یک دهه اخیر به‌عنوان یکی از عوامل بنیادین تحول دیجیتال معماری فناوری اطلاعات سازمان‌ها مطرح می‌شود. دلیل این موضوع، قابلیت‌های فراهم‌شده توسط آن برای سازمان‌ها از جمله افزایش چابکی، بهبود قابلیت مقیاس‌پذیری عملیات و حذف بسیاری از ناکارآمدی‌های معمولِ معماری‌های خدمت‌محور (SOA) است؛ مزایایی که حتی صنعت مالی هم نمی‌تواند آنها را برای بهبود عملکرد و امنیت معماری فناوری خود، نادیده بگیرد.
صنعت بانکی یکی از اولین صنایعی بود که از مزایای ظهور معماری میکروسرویس و APIها در طراحی سیستم‌های خود به‌ویژه سیستم‌های کربنک، بهره گرفت. بهره‌گیری از این معماری توسعه نرم‌افزار با توجه به ساختار چندکاناله بانک‌ها برای تعامل با ذی‌نفعان (مثال: سامانه‌های حاکمیتی بانک مرکزی) و مشتریان (مثال: سامانه‌های خدمات بانکی شعبه، اینترنت‌بانک و همراه‌بانک) باعث شد تا بانک‌ها از نظر معماری فناوری خود، به‌صورت بالقوه امکان استفاده از رویکردهای رایانش ابری را به‌دست بیاورند. بدین‌ترتیب بانک‌ها با بهره‌گیری از مفاهیم پایه آن، نوعی از رایانش ابری را در قالب مهاجرت به ابر اختصاصی که در مراکز داده غیرمتمرکز خود بانک میزبانی می‌شد، پیاده‌سازی کردند.
استقرار کربنک در ابر، به بانک‌ها این امکان را می‌دهد تا ضمن عرضه محصولات و خدمات جدید خود به بازار با سرعت و سادگی بالا، بتوانند فرایندهای بانکی و جریان‌های کاری مرتبط با آنها را هم به‌آسانی خودکارسازی و با دیگر بخش‌های سامانه یکپارچه کنند، به‌روزرسانی‌های امنیتی و کارکردی ناشی از الزامات قانونی یا تحولات فناوری را در زمانی کوتاه در کل سامانه اعمال کنند و در مدیریت منابع و زیرساختهای فناوری بانک هم به بهره‌وری و صرفه‌جویی‌به‌مقیاس دست یابند.
با این حال، سیر تحول و پیشرفت فناوری با سرعت درحال پیشروی است. براساس تحلیل‌های شرکت گارتنر، در سال 2025، 50 درصد از سرمایه‌گذاری‌ها در نرم‌افزارهای مصرفی، نرم‌افزارهای زیرساختی، خدمات فرایندهای کسبوکار و زیرساختهای سیستمی به فضای ابر منتقل خواهند شد که به‌روشنی از نسبت 41 درصد از سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در سال 2022 فراتر است. مطابق اعلام این موسسه مشاوره‌ای، در سال 2022، رایانش ابری، بیش از دوسوم هزینه‌های نرم‌افزارهای مصرفی را تشکیل خواهد داد، که نسبت به سال قبل از آن (57.7 درصد از هزینه‌ها) افزایش اندکی می‌یابد.
امروزه با پدیدآمدن پلتفرم‌های ابری که ضمن تضمین قابل‌اعتمادبودن و مقیاس‌پذیری در بالاترین سطح از استانداردها، قیمت بسیار مناسبی هم برای خدمات خود ارائه می‌دهند، بازاندیشی این سوال بنیادین که آیا بانک‌ها حتما باید خودشان مدیریت زیرساخت ابری خود را به‌صورت متمرکز برعهده داشته باشند، ضروری به‌نظر می‌رسد. این بازاندیشی زمانی اهمیت بیشتری می‌یابد که روندهای شگفت‌انگیز تحول در کسبوکار بانکداری، مانند ظهور نئوبنک‌ها و گسترش رویکرد بانکداری به‌عنوان سرویس (BaaS) هم در نظر گرفته شود؛ روندهایی که اساسا درحال تحول تعریف سنتی «بانک» هستند، ارائه خدمات بانکداری را از انحصار بانک‌های سنتی خارج می‌کنند و عرضه خدمات بانکی را به محل مصرف آنها، یعنی در پلتفرم‌های کسب‌وکارهای فین‌تکی و غیرفین‌تکی، منتقل می‌کنند.
درعین حال سیستم بانکداری مبتنی‌بر ابر، نوعی نگاه جدید به کسبوکار و مدیریت عملیات در بانکداری است. در رویکرد بانکداری متمرکز ابری، بانک جز تعداد محدودی ماژول‌های اصلی عملیات بانکداری (که حتی آنها هم در قالب نرم‌افزار به‌عنوان سرویس، قابل تامین از پیمانکار بیرونی هستند. چنان‌‌که شرکت تمنوس هم چنین سرویسی را در بازار بین‌المللی ارائه کرده)، توسعه سایر محصولات و خدمات مالی و غیرمالی فراتر از عملیات بانکداری اصلی را به شرکای تجاری بیرونی خود واگذار می‌کند.
بدین‌ترتیب بانک درواقع یک مدل کسبوکاری زیست‌بوم‌گرا برای خود ایجاد می‌کند؛ زیرا بانک را به معنی واقعی کلمه تبدیل به یک بستر کسبوکاری دیجیتالی و اینترنتی می‌کند. هر کسبوکاری می‌تواند روی بستر ایجادشده توسط بانک، محصولات و خدمات خود را به مشتریان بانک عرضه کند. بانک در قالب این زیست‌بوم بی‌انتها قرار دارد و با ارائه خدمات بانکی و مالی، جریان ارزش میان کسب‌وکارها و مشتریان را هدایت و تسهیل می‌کند.
این مقاله ضمن تعریف بانکداری متمرکز ابری، به بررسی مزایای اصلی و چالش‌های کلیدی کاربرد رایانش ابری در صنعت بانکداری می‌پردازد. در پایان مقاله هم برخی اصول کلیدی مهاجرت به ابر برای بانک‌ها ارائه می‌شود.
بنابر تعریف گارتنر، «سیستم بانکداری متمرکز ابری» یک نوع سیستم مبتنی‌بر رایانش ابری برای مدیریت، پردازش عملیات بانکی روزمره و جاری بانک‌ها، به‌روزرسانی‌ها حساب‌ها و ثبت و نگهداشت سوابق مالی است. تفاوت اصلی این سیستم‌ها با سیستم‌های سنتی کربنک این است که آنها از معماری ابری در طراحی خود بهره می‌برند که نصب آنها را در ابرهای خصوصی یا عمومی ممکن می‌سازد. حتی امکان اجاره این سیستم از تامین‌کنندگان بیرونی را در قالب نرم‌افزار به‌عنوان خدمت (SaaS) نیز امکان‌پذیر می‌سازد.
سیستم بانکداری متمرکز ابری، تمرکز عملکردی خود را روی بهینه‌سازی ظرفیت پردازش عملیاتی کل سامانه می‌گذارد. کربنک ابری روی مدیریت اتصال مستمر، اثربخش و بی‌نقص میان مجموعه‌ای از میکروسرویس‌ها، APIها و سامانه‌های درون‌بانکی و برون‌بانکی (نظیر سامانه‌های حاکمیتی بانک مرکزی) متمرکز می‌شود. معماری ابری بانکداری، این امکان را فراهم می‌کند تا بسیاری از خدمات، فراتر از مفاهیم پایه‌ای کربنک که برای کسبوکار بانک مورد نیاز است، در قالب خدمت نرم‌افزاری از تامین‌کنندگان بیرونی دریافت شود. خدماتی مانند خدمات احراز هویت (KYC)، خدمات مبارزه با پولشویی (AML)، اتصال به شبکه‌های پرداخت ملی (مانند شتاب و شاپرک) و فرامرزی (مانند سوئیفت)، هوش تجاری (BI) و گزارش‌گیری، مدیریت ارتباط با مشتریان (CRM) و… . به‌همین دلیل است که معماری ابری کربنک به رویکرد «معماری ترکیب‌گرا» نیز معروف است. در این معماری، با ایجاد یک هسته نرم‌افزاری که مستقل از نیازهای اختصاصی هر بانک است و جز به‌دلیل الزامات قانونی یا وصله‌های کارکردی و امنیتی قابل تغییر نیست، محصول اختصاصی کربنک هر بانک در لایه پیکربندی از طریق اتصال انواع سرویس‌های درون‌بانکی و برون‌بانکی توسعه می‌یابد.
بانک‌ها همواره در تلاش بوده‌اند تا با استفاده از فناوری‌های نوین، عملکرد خود را بهبود بخشند. امروزه تمرکز بر سامانه‌های نوین بانکداری با امنیت و کارایی بالاتر، ضرورتی انکارناپذیر است. در این میان، سامانه‌های کربنک ابری با فراهم‌کردن زیرساخت منعطف، مقیاس‌پذیر و امن، امکان کاهش هزینه‌های نگهداشت و توسعه فنی، امکان افزودن آسان ابزارها و خدمات ارزش‌افزوده گوناگون به هسته اصلی عملیات بانکداری، می‌توانند نقطه عطفی در شتاب‌بخشیدن به تحول دیجیتال بانک‌ها باشند.
در یک نگاه کلان‌نگر، به نظر می‌رسد به سه دلیل زیر، بهره‌گیری از این‌گونه سامانه‌ها یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر برای بانک‌های امروزی است:
بنابر نظرسنجی انجام‌شده توسط NTT Data، اگرچه 89 درصد از 650 رهبر بانکداری، خود را نوآور می‌دانند؛ اما 63 درصد آنها هنوز هم به سیستم‌های مین‌فریم وابسته‌اند. البته 91 درصد افراد شرکت‌کننده در نظرسنجی اعلام کرده‌اند که هیئت‌مدیره بانک آنها، طرح‌های مهاجرت به ابر را تایید کرده‌اند که نشان‌دهنده جایگاه استراتژیک رایانش ابری در بانکداری امروز است. علت این جایگاه استراتژیک منافع شگرفی است که بانکداری متمرکز ابری برای بانک‌ها به‌همراه دارد؛ از جمله:
مهاجرت به ابر برای بانک‌ها یک چالش بزرگ و پیچیده است. این مهم نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، تدوین استراتژی‌ها و راهکارهای عملیاتی اثربخش برای تحول در ابعاد مختلف سازمانی اعم از سرمایه انسانی، فرایندها و فناوری است. پیش‌نیاز تدوین برنامه مهاجرت به ابر برای بانک‌ها، آشنایی با چالش‌های مهمی است که بانک‌ها در مسیر مهاجرت به ابر با آنها روبه‌رو می‌شوند. در اینجا به مهم‌ترین آنها اشاره می‌شود:
در این مقاله تلاش شد تا تعریف و اهمیت و مزایای کربنک‌های ابری برای بانک‌ها ارائه شود. حال می‌توان گفت که با پذیرش مزایای بانکداری متمرکز ابری، امروزه بانک‌ها به‌صورت تدریجی درحال انتقال معماری فنی خود به فضای ابری هستند. اگرچه بانک‌های تمام‌دیجیتال یا همان نئوبنک‌ها از ابتدای راه‌اندازی، می‌توانند معماری فنی خود را مبتنی‌بر معماری ابری طراحی و پیاده‌سازی کنند؛ اما برای بانک‌های سنتی درزمینه مهاجرت به ابر، هیچ راه‌حل جادویی وجود ندارد. درنتیجه انتقال همه‌چیز به‌صورت کامل و یک‌‌باره به ابر، شدنی نیست. بنابراین رویکرد قابل اجرای مهاجرت به ابر به‌صورت تدریجی است که در آن، مهاجرت طی مراحل گوناگونی انجام می‌شود.
استراتژی تدریجی به بانک‌ها امکان استفاده از مزایای انعطاف‌پذیری و چابکی رایانش ابری در کسبوکار را در کنار ثبات و کنترل ناشی از معماری سنتی تمرکزگرا می‌دهد. آنها می‌توانند برخی از نیازمندی‌های کسبوکاری غیراصلی خود را به شکل تدریجی به ابر منتقل کنند تا به‌سرعت به تقاضاهای مشتریان و روندهای تحول بازار پاسخ دهند؛ درحالی که همچنان بر کل فرایندها و داده‌های خود، کنترل کامل دارند.
به‌دلیل چالش‌های قانونی، درنهایت، برای اغلب بانک‌های بزرگ، امکان مهاجرت کامل به ابر وجود ندارد؛ اما آنها می‌توانند به‌جای ابر عمومی، ابر خصوصی را جایگزین رویکرد «خود میزبانی» کنند. در این حالت، در کنار مراکز داده خود بانک، برای تضمین مقیاس‌پذیری و سطح سرویس‌دهی در دامنه جغرافیایی گسترده، از خدمات سرویس‌دهندگان ابری بیرونی (مثلا شبکه‌های توزیع محتوا یا CDN) نیز استفاده می‌شود. بانک‌های بزرگ با چنین رویکردی می‌توانند از مزایای همکاری ابری با چندین سرویس‌دهنده در چارچوب «مدل ابر هیبرید» هم بهره بگیرند تا به یک سرویس‌دهنده وابستگی پیدا نکنند.
درعین حال، رویکرد هیبرید به بانک‌ها اجازه می‌دهد تا درکنار تضمین تداوم کسبوکار خود مطابق قوانین و مقررات و همچنین راهبردهای کسبوکاری و فنی خود، قابلیت‌های لازم را برای همکاری در قالب الگوی زیست‌بوم با کسب‌وکارهای بیرونی ایجاد کنند. سرویس‌دهندگان طرف سوم می‌توانند با اتصال به ابر، محصولات و خدمات خود را به‌آسانی با بستر بانکداری متمرکز بانک یکپارچه سازند؛ درحالی که پیش از این، برای اتصال به سیستم بانکداری متمرکز مبتنی‌بر رویکرد «خودمیزبانی» در بانک‌ها، باید الزامات بسیار سنگین فنی و امنیتی را برآورده می‌کردند. این موضوع برای بسیاری از کسب‌وکارهای کوچک و استارت‌آپ‌ها عملا نشدنی بود.
با استفاده از رویکرد هیبریدی، بانک‌های بزرگی چون جی‌پی مورگان و BBVA توانسته‌اند نسل سیستم‌های بانکداری خود را مطابق استانداردهای دوران رایانش ابری ارتقا دهند.
:منابع