با توسعه فناوری‌های مالی در دهه‌های اخیر، انواع روش‌های پرداخت نیز دچار تغییر و تحول شده و صورت‌های جدیدی به خود گرفته‌اند. یکی از این روش‌ها، BNPL است که از زیرمجموعه‌های روش پرداخت اعتباری است. هرچند تاریخچه این روش به سال‌های دور می‌رسد، اما توسعه و پیشرفت فناوری‌های مالی و همچنین تحولات جهانی باعث شده صورت تازه‌ای به خودش بگیرد و شرکت‌های متعدد ارائه‌دهنده، این روش را در سراسر جهان تاسیس کنند.
خرید بر مبنای روش BNPL یا Buy now pay later که به معنای «الان بخر، بعدا پرداخت کن» در نظر گرفته می‌شود، نوعی از روش‌های خرید اعتباری است که در سال‌های اخیر در جهان رواج چشمگیری پیدا کرده است. به‌طور خلاصه و موجز، در روش BNPL مشتری کالای مورد نظرش را از فروشنده یا همان پذیرنده می‌خرد، یک شرکت واسطه که با فروشنده قرارداد همکاری دارد، به‌جای مشتری، مبلغ خرید را به‌طور کامل یا به‌صورت قسطی به فروشنده پرداخت می‌کند و بعد در بازه زمانی مشخص و اقساط معین، مبلغی که به فروشنده پرداخت کرده را از مشتری دریافت می‌کند. در این روش، مشتری کالای مورد نظرش را در لحظه می‌خرد و تحویل می‌گیرد اما هزینه آن را به‌طور یک‌جا پرداخت نمی‌کند و به‌جای پرداخت کامل و یک‌جای هزینه، آن را به‌صورت اقساطی، در بازه زمانی معین و بدون سود یا با سود پایین به شرکت لندتک که همان شرکت واسطه بین فروشنده و مشتری است، پرداخت می‌کند.
از جمله خوبی‌هایی که این روش برای مشتری به همراه دارد، عدم نیاز به تسویه یک‌جا و همچنین فراهم‌کردن امکان خرید قسطی طیف متنوعی از کالاها و خدمات برای اوست. شرکت‌های واسطه در این روش، درآمد خود را نه از سود پرداختی مشتری که از پذیرندهها دریافت می‌کنند. در اصل در این روش، معمولا از مشتری سود دریافت نمی‌شود و صرفا بعضی از شرکت‌ها در قبال طولانی‌ترکردن مدت بازپرداخت اقساط برای مشتری، بهره ناچیزی از مشتری می‌گیرند. نحوه بازپرداخت شامل مدت زمان لازم برای تسویه هزینه و مبلغ هر قسط را شرکت ارائه‌دهنده خدمات BNPL مشخص می‌کند.
همان‌طور که اشاره شد، شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات BNPL از فروشندگان خرده‌فروش (Retailer)، مبلغی را به‌عنوان کارمزد دریافت می‌کنند. در قبال فروش با روش «الان بخر، بعدا پرداخت کن» هم میانگین ارزش سبد خرید هر مشتری افزایش پیدا می‌کند و هم فروشندگان مشتریان بیشتری خواهند داشت. بنابراین روش BNPL هم برای مشتریان، هم برای شرکت‌های واسطه و هم برای فروشندگان، یک روش سودمند است.
تاریخچه BNPL در جهان
در حال حاضر شرکت‌های بین‌المللی بزرگی مثل Klarna و Affirm، خدمات خرید بر مبنای BNPL را ارائه می‌کنند. شرکت PayPal نیز خدمات BNPL را با روشی که خاص خودش است به مشتریانش ارائه می‌کند. گسترش BNPL در جهان باعث شده که امروزه حدود پنجاه درصد از فروشگاه‌ها در بریتانیا، خدمات BNPL را به مشتریانشان ارائه کنند. در سال ۲۰۲۰ بازار پیشنهادی این سرویس حدود ۹۷ میلیارد دلار تخمین زده شده بود و پیش‌بینی‌ها گویای این بود که تا سال ۲۰۲۴، حدود چهار درصد از تراکنش‌های مربوط به صنعت تجارت الکترونیک جهان، به تراکنش‌های BNPL مرتبط خواهد بود. اما در پی بحران اقتصادی در سال ۲۰۲۰، ارزش سهام بزرگترین شرکت‌های صنعت BNPL تحت تاثیر قرار گرفت و کلارنا، یکی از بزرگترین شرکت‌های فعال در زمینه ارائه خدمات BNPL حدود۴۰ میلیارد دلار از ارزش خود را در کمتر از یک سال از دست داد. با این حال اوضاع این صنعت آنقدرها خوب است که هنوز در سطح جهان مورد توجه باشد و شرکت‌های بزرگ، علاقه‌مند به ارائه خدمات BNPL باشند.
هرچند فروش بر مبنای روش BNPL در دهه‌های اخیر در جهان رواج بیشتری پیدا کرده و همچنان نیز در حال گسترش است، اما سابقه‌اش قدیمی‌تر از آن است که فقط به قرن حاضر یا قرن بیستم مربوط شود. اولین شکل BNPL به قرن 19 و به زمانی بازمی‌گردد که طرح‌های فروش اقساطی به‌عنوان راهی برای خرید کالاهای گران‌قیمت (مانند مبلمان، پیانو و تجهیزات کشاورزی) برای مصرف‌کنندگان رواج پیدا کرد، چون مشتریان معمولا بودجه لازم برای خرید کامل این وسایل را نداشتند.
در هند، BNPL همچنان به‌صورت یک سیستم سنتی مشابه فروش نسیه‌ای وجود دارد. فروشندگان هندی در مغازه‌هایشان، دفترهای اعتباری ثبت‌شده را به‌صورت دستی نگه می‌دارند تا به مشتریان خود اجازه دهند آذوقه را به‌صورت اعتباری بخرند و بعداً هزینه آن را بازپرداخت کنند.
روش «الان بخر، بعدا پرداخت کن» یا همان BNPL، به شکلی که امروز وجود دارد، احتمالاً برای اولین بار در فروشگاه‌های زنجیره‌ای بزرگی مانند Nordstrom که کارت‌های اعتباری با برچسب خصوصی را در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ صادر می‌کردند، شروع شد و رشد کرد. از اوایل قرن بیست و یکم، شرکت‌های فین‌تک سیستم‌هایی را توسعه داده‌اند که به آنها امکان می‌دهد وام‌دهی با طرح اقساطی را در جریان پرداخت برای فروشگاه‌های آنلاین نیز فراهم کند. در این روش‌ها این امکان برای مصرف‌کننده فراهم شده که اعتبار فوری در محل خرید کالای مورد نظرش دریافت کرده و هزینه را بعداً بر اساس یک برنامه زمان‌بندی توافق‌شده پرداخت کند. در این روش، پردازش فوری و پرداخت هزینه در لحظه، بدون نیاز به معطل‌شدن خریدار، همان چیزی است که شرکت ارائه‌دهنده خدمات BNPL را از شرکت‌هایی که کارشان وام‌دادن به مصرف‌کننده است، متمایز می‌کند.
BNPL در ایران
با وجود اینکه مفهوم فروش اعتباری و خرید به وسیله کارت‌های اعتباری از سال‌های دور در کشورهای مختلف دنیا رواج پیدا کرده، در کشور ما مفهومی است که به‌تازگی مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به فراگیرنبودن پرداخت اعتباری در کشور ما و عدم ارائه خدمات پرداخت اعتباری در ایران، مدت زمان زیادی طول کشید تا پای BNPL به کشور ما باز شود. اما در حال حاضر چند شرکت هستند که این خدمات را به مشتریانشان ارائه می‌کنند. از بین این شرکت‌ها می‌توان به اسنپ‌پی، دیجی‌پی و تارا اشاره کرد که هرکدام مشتریان خودشان را دارند و با روش‌های متفاوتی هزینه‌های خرید را از مشتریانشان دریافت می‌کنند.
فرهاد اسماعیل نژاد، مدیر فروش سازمانی شرکت تارا پیش‌تر در گفت‌وگو با راه پرداخت گفته بود: «نحوه کار ما به این صورت است که شرکت‌ها لیستی از پرسنل خود را به ما می‌دهند و برای هر کدام، مبلغی از اعتبار را درخواست می‌کنند. این مبلغ، درون کارت خرید اعتباری پرسنل شارژ می‌شود. آنها می‌توانند با این کارت‌های دیجیتالی از پذیرنده‌های متعددی که با شرکت ما طرف قرارداد هستند، خرید کنند. این پذیرندهها هم به‌صورت حضوری و هم آنلاین هستند، تنوع زیادی دارند و از سوپرمارکت تا طلافروشی را شامل می‌شوند.»
پیاده‌سازی مدل فروش BNPL در کشور ما، به همان شکلی که در کشورهای توسعه‌یافته اتفاق می‌افتد، به دلایل مختلفی ممکن نیست. مدیرعامل شرکت دیجی‌پی در گذشته گفته بود دلایل زیادی وجود دارد که پیاده‌سازی مدل جهانی این محصول در ایران را تقریبا غیرممکن یا بسیار دشوار می‌کند. از نظر او، دلایل این اتفاق عبارتند از وضعیت تورم و انگیزه پایین پذیرندهها در فروش اقساطی به دلیل هزینه‌های تورمی تامین کالا، محدودیت‌های پذیرندگان به دلیل کم‌بودن حاشیه سود، کم‌بودن دانش مالی در میان اقشار مختلف جامعه، هزینه‌های بالای فرهنگ‌سازی برای خرید اعتباری و موجود یا پررنگ‌نبودن رتبه اعتباری برای افراد. مدیرعامل دیجی‌پی معتقد است باید از شکست مدل‌های غیرایمن BNPL در جهان درس بگیریم و BNPL را با کنترل ریسک‌ها و مخاطرات آن به کاربران ایرانی عرضه کنیم.
آینده صنعت BNPL در ایران و جهان
توجه و اقبال به بازار تجارت الکترونیک و پاندمی کووید-۱۹ در سه سال گذشته، از عواملی بود که با افزایش سهم فروش آنلاین در بازار خرده‌فروشی، زمینه را برای بروز روش‌های مبتکرانه در صنعت پرداخت فراهم کرد. از جمله این روش‌ها BNPL است که هم از سوی سازمان‌ها و هم افراد با استقبال روبه‌رو شده و رشد قابل توجهی، در مقایسه با سایر روش‌های مبتکرانه و خلاقانه داشته است. در جوامعی که اقبال کاربران به استفاده از کامپیوترهای رومیزی کاهش پیدا کرده و در عوض، توجه مردم به استفاده از گوشی‌های هوشمند افزایش پیدا کرده، اقبال به استفاده از روش‌های پرداخت دیجیتال و BNPL هم افزایش قابل توجهی داشته است.
یکی از دلایل توجه عمومی به سرویس BNPL، این است که این سرویس، خدماتش را در مدت زمان کوتاهی در اختیار مشتری قرار می‌دهد. BNPL، از خانواده سرویس‌های تامین اعتبار در نقطه خرید است که اعتبار لازم برای خرید اقساطی یک کالا یا خدمت را بلافاصله پس از درخواست مشتری در اختیار او قرار می‌دهد و مشتری می‌تواند هزینه خرید اقلام را در یک دوره کوتاه‌مدت پرداخت کند. بعد از تسویه بدهی، حساب اعتباری فرد دوباره شارژ شده و اعتبار تازه‌ای در اختیار او قرار می‌گیرد.
روش BNPL (الان بخر، بعدا پرداخت کن) از جمله روش‌هایی است که با هدف بهبود تجربه پرداخت اعتباری و افزایش قدرت خرید کاربران به وجود آمده و توسعه پیدا کرده و با توجه به اینکه هم به سود مشتری، هم به سود شرکت واسط و هم به سود فروشنده است، قابلیت بسیار زیادی برای رشد، ترویج و استفاده پیدا کرده است. گسترش استفاده از این روش، در بین سازمان‌های خصوصی و دولتی و شناساندن این امکان به مردم به‌عنوان یکی از روش‌های قابل دسترس برای پرداخت اعتباری، می‌تواند تجربه خرید بهتری برای فروش آنلاین و حضوری را برای مشتریان فراهم کرده و فروش اعتباری را به‌عنوان یکی از راه‌های معمول و در دسترس برای خرید، در اختیار تعداد بیشتری از متقاضیان قرار دهد.