اقتصاد، یک سیستم پیچیده متشکل از فعالیتهای مرتبط با تولید، توزیع، مصرف و مبادله کالا و خدمات است. اجزای این سیستم ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند و عملکرد صحیح و هماهنگ آنها لازمه کارآمدی سیستم است. از جمله نشانههای یک اقتصاد سالم و کارآمد میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
در این میان، رشد اقتصادی معمولا تابعی از سرمایه انسانی، سرمایه فیزیکی، کیفیت فناوری و… است و به میزان تولید و سود ناشی از آن اشاره دارد. [1] برای اندازهگیری رشد اقتصادی و میزان رونق آن، سنجههای مختلفی در علم اقتصاد وجود دارد که در بین آنها، «تولید ناخالص داخلی»[1] یا به اختصار GDP متداولترین سنجه است. GDP که «مجموع ارزش‌افزوده تمامی کالاها و خدمات نهایی عرضه‌شده در یک بازه زمانی مشخص» تعریف میشود، شاخص مهمی برای سرمایهگذاران، اقتصاددانان و تصمیمگیرندگان است و با استفاده از آن میتوان به اینکه در یک کشور یا هر پهنه جغرافیایی دیگری، چه مقدار محصول و خدمات توسط اقشار مختلف مردم و فعالان و کارآفرینان تولید و چه درآمدی عاید آنها شده، پی برد. منظور از کالاها و خدمات نهایی در تعریف GDP، آن دسته از کالاها و خدماتی هستند که به‌صورت مستقیم توسط مصرفکننده استفاده میشوند و در محصول یا خدمت دیگری مورد استفاده قرار نمیگیرند. عبارت «ارزش‌افزوده» نیز به میزان سود ناشی از فروش یک کالا یا یک خدمت اشاره دارد؛ یعنی تفاضل قیمت عرضه به مصرفکننده و قیمت تمامشده.[2] از تقسیم رقم GDP یک کشور به رقم جمعیت آن، درآمد سرانه کشور به دست میآید.
عوامل بسیاری بر GDP کشورها تاثیرگذار هستند. پیشرفتهای فناوری یکی از این عوامل هستند که میتوانند با افزایش بهرهوری و کارایی، باعث افزایش GDP شوند و در این میان، فناوری اطلاعات و ارتباطات[3] (ICT) به یکی از عوامل اصلی رشد اقتصادهای مدرن مبدل شده و رشد سریع صنعت ICT اقتصاد جهانی را متحول کرده است. بر اساس گزارش اتحادیه بینالمللی مخابرات،[4] در سال 2019 صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات 5/6 درصد از GDP جهانی را به خود اختصاص داده است. این گزارش همچنین نشان میدهد که این صنعت با رشد 2/3 درصدی، رشد سریع‌تری نسبت به اقتصاد جهانی (با رشد 9/2 درصدی) داشته است. [2]
پیشتر پژوهشهایی رابطه بین GDP و سرمایهگذاری در صنعت ICT را بررسی کردهاند و ارتباط مثبتی بین این دو موضوع پیدا کردهاند. به‌عنوان مثال، مطالعهای توسط اولینر و همکارش نشان میدهد که سرمایهگذاری در فناوری اطلاعات به‌طور قابل توجهی به رشد اقتصادی در ایالات متحده کمک میکند.[3]
صنعت ICT از راه‌های مختلف به رشد GDP کمک میکند. یکی از این راهها تولید کالا و خدمات ICT است و راه دیگر، استفاده از ICT در صنایع دیگر است. امروزه ICT به ابزاری ضروری برای اغلب کسبوکارها تبدیل شده که با افزایش بهرهوری، منجر به افزایش تولید و نهایتا رشد GDP میشود.
میزان اثرگذاری صنعت ICT در GDP به عوامل متعددی وابسته است. یکی از این عوامل، سطح زیرساختها و میزان پذیرش ICT در یک کشور است. در کشورهایی که زیرساخت‌های ICT (مانند اینترنت پرسرعت و شبکههای تلفن همراه) پیشرفته‌تر و نرخ پذیرش بالاتری دارند، میتوان انتظار داشت که صنعت ICT سهم چشمگیرتری در رشد GDP داشته باشد. عامل دیگر، میزان سرمایهگذاری در صنعت ICT است. کشورهایی که سرمایهگذاری بیشتری در صنعت ICT داشته باشند، شاهد سهم بیشتری از این صنعت در رشد GDP خواهند بود. سرمایهگذاری در صنعت ICT شامل سرمایهگذاری در بخشهای مختلف تحقیقوتوسعه، آموزش‌وپژوهش است. سطح و میزان رقابت در صنعت ICT نیز عامل دیگری است که بر سهم این صنعت در رشد GDP تاثیرگذار است. فضای رقابتی در صنعت، باعث نوآوری و بهبود کیفیت کالاها و خدمات میشود که این امر به‌نوبه خود به رشد GDP کمک میکند.
میتوان نتیجه گرفت که رابطه بین GDP و صنعت ICT در طول زمان تکامل یافته است. به‌نحوی که با افزایش میزان پذیرش فناوریهای مدرن و تبدیل‌شدن فناوری اطلاعات به ابزاری ضروری برای کسبوکارها، نقش صنعت ICT در اقتصادهای مدرن بیش از پیش پررنگ شده و سهم آن در رشد GDP افزایش یافته است.
رابطه GDP و ICTاز مسائل جهانی تاثیر میپذیرد و ممکن است در شرایط مختلف، تضعیف یا تشدید شود. به‌عنوان مثال، بحران مالی سال 2008 که در سطح جهان رخ داد تأثیر قابل توجهی بر رابطه بین GDP و صنعت ICT داشت. این بحران منجر به کاهش رشد اقتصادی جهان و به‌تبع آن کاهش رشد صنعت ICT شد. هرچند که در آن شرایط نیز نرخ رشد ICT بیشتر از نرخ رشد اقتصادی جهان باقی ماند. همهگیری کرونا نیز بر رابطه بین GDP و صنعت ICT موثر بود و این بیماری منجر به افزایش دورکاری، یادگیری و آموزش آنلاین و تجارت الکترونیک شد. چنین تغییراتی با افزایش تقاضا برای کالاها و خدمات ICT به رشد GDP کمک کرد. ثمره دیگر همهگیری، آشکارشدن بیش از پیش اهمیت سرمایهگذاری در زیرساخت‌های ICT و پذیرش آن توسط اقشار مختلف جامعه برای افزایش تاب‌آوری در مواقع بحران بوده است.
جدول یک لیستی از 10 کشور دارای بالاترین نرخ GDP در سال 2022 را نشان میدهد. این جدول بر اساس دادههای منتشرشده توسط بانک جهانی استخراج شده است. در صدر این لیست آمریکا با بیش از 20 تریلیون دلار GDP به چشم میخورد.
جدول 1. 10 کشور دارای بالاترین مقدار GDP در سال 2022[4]
| 10 | 9 | 8 | 7 | 6 | 5 | 4 | 3 | 2 | 1 | رتبه |
| کره جنوبی | کانادا | ایتالیا | فرانسه | هند | انگلستان | آلمان | ژاپن | چین | آمریکا | کشور |
| 63/1 | 64/1 | 89/1 | 63/2 | 66/2 | 67/2 | 85/3 | 06/5 | 72/14 | 89/20 | رقم GDP (تریلیون دلار) |
در جدول دو نیز لیست 10 کشور دارای بالاترین مقدار GDP در سال 2017 همراه با درصدی از GDP که در صنعت ICT سرمایهگذاری کردهاند، قابل مشاهده است. در سال 2017 کره‌جنوبی از نظر GDP در رتبه 12 جهان بوده و تقریبا 15/0 درصد از GDP خود را در ICT سرمایهگذاری کرده است. همانگونه که میتوان در جدول یک دید، این کشور در سال 2022 با دو پله صعود، به جایگاه دهم در بین بزرگترین اقتصادهای دنیای دست یافته است.
جدول 2. ده کشور دارای بالاترین مقدار GDP در سال 2017 [4,5,6]
| 10 | 9 | 8 | 7 | 6 | 5 | 4 | 3 | 2 | 1 | رتبه |
| کانادا | ایتالیا | برزیل | فرانسه | انگلستان | هند | آلمان | ژاپن | چین | آمریکا | کشور |
| 65/1 | 94/1 | 05/2 | 58/2 | 63/2 | 65/2 | 69/3 | 87/4 | 24/12 | 48/19 | رقم GDP (تریلیون دلار) |
| 6/3 | 44/1 | – | 25/0 | 47/0 | 23/0 | 42/0 | – | 9/1 | 63/3 | درصد سرمایهگذاری از GDP در ICT |
با هدف بررسی GDP و میزان سرمایهگذاری در صنعت ICT، از جدول یک سه کشور ژاپن، آلمان و انگلستان را که مقادیر GDP نزدیک به یکدیگر دارند و بر اساس اطلاعات منتشرشده توسط سازمان ملل GDP دهه گذشته آنها در دسترس است، انتخاب میکنیم. دادههای مربوط به سرمایهگذاریهای انجام‌شده در صنعت ICT در این کشورها نیز از طریق وبسایت سازمان همکاری و توسعه اقتصادی[5] (OCDE) قابل دستیابی است. شکل یک نمودار GDP این سه کشور را در سالهای 2000 تا 2017 نشان میدهد.
| شکل 1. GDP سه کشور ژاپن، آلمان و انگلستان طی سالهای 2000 تا 2017 |
همانگونه که مشاهده میشود، در بازه زمانی 2000 تا 2017 دو کشور آلمان و انگلستان روندی تقریبا افزایشی را برای GDP تجربه کردهاند، درحالی که ژاپن روندی پرافتوخیز داشته است. با این حال این کشور نیز در فاصله 2007 تا 2012 روندی افزایشی برای GDP نشان داده است. شکل دو (الف) درصدی از GDP را که این سه کشور روی ICT سرمایهگذاری کردهاند و شکل دو (ب) نیز رقم این سرمایهگذاریها را در همین بازه زمانی نشان میدهد. درصد سرمایهگذاری در دو کشور آلمان و انگلستان تا سال 2010روندی کاهشی و در سالهای پس از آن، تقریبا ثابت باقی مانده است.
شکل دو (ب) نشان میدهد که رقم کل سرمایهگذاری در صنعت ICT برای این دو کشور تقریبا ثابت بوده و به نظر میرسد با توجه به میزان GDP، درصد سرمایهگذاری در ICT طوری تنظیم شده که رقم سرمایهگذاری ثابت باقی بماند. اما درمورد ژاپن شاهد یک کاهش تقریبا یکنواخت برای درصد سرمایهگذاری در ICT هستیم که باعث کاهش رقم کل سرمایهگذاری شده است. با این حال رقم سرمایهگذاری ژاپن در ICT طی سالهای یادشده، تقریبا پنج الی شش برابر سرمایهگذاری هر یک از دو کشور دیگر بوده است. بیشترین رقم سرمایهگذاری ژاپن در حدود 200 میلیارد دلار در سال 2011 اتفاق افتاده است. بیشترین درصد سرمایهگذاری ژاپن در ICT حدودا 8/3 درصد و کمترین میزان آن نیز 95/2 درصد از GDP بوده و برای آلمان و انگلستان نیز بیشترین درصد به‌ترتیب برابر 68/1 و 75/1 و کمترین درصد سرمایهگذاری در ICT نیز به‌ترتیب برابر 76/0 و 68/0 درصد GDP بوده است.
|
||
|
||
| شکل 2. الف) درصدی از GDP کشورهای ژاپن، آلمان و انگلستان که صرف سرمایهگذاری در صنعت ICT شده است. ب) رقم سرمایهگذاری در صنعت ICT در کشورهای یاد شده |
بر اساس اطلاعات منتشرشده توسط وزارت امور داخلی و ارتباطات ژاپن، در سال 2018 درآمدهای صنعت ICT تقریبا 7/8 درصد از GDP را تشکیل دادهاند که با توجه به درصدهای سرمایهگذاری سالهای پیشین، میتوان به میزان سوددهی مستقیم و نقش این صنعت در توسعه اقتصادی ژاپن پی برد. [7]
مساله دیگری که درمورد این سه کشور قابل توجه است، وضعیت شاخص توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات آنهاست. شاخص توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات[6] یا به اختصار IDI که توسط اتحادیه بینالمللی مخابرات سازمان ملل با درنظرگرفتن 11 شاخص مختلف و تجمیع آنها محاسبه و منتشر میشود، درواقع معیاری از میزان توسعهیافتگی ICT یک کشور است. [8] همانگونه که در شکل سه مشاهده میشود، در بازه زمانی سال 2013 تا 2017 هر سه کشور یادشده روندی روبه‌رشد در IDI داشتهاند و با وجود اینکه میزان سرمایهگذاری کشور ژاپن در زمینه ICT بسیار بیشتر از دو کشور دیگر بوده اسکشور انگلستان در سالهای 2015 تا 2017 IDI بالاتری نسبت به ژاپن داشته است. متاسفانه برای سال 2014 و سالهای پیش از 2013 امکان دسترسی به دادههای مربوط به IDI این کشورها وجود نداشت.
| شکل 3. شاخص توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در سالهای 2013 تا 2017 برای سه کشور ژاپن، آلمان و انگلستان |
درنهایت میتوان گفت سرمایهگذاری در صنعت ICT به سطوح بالاتر GDP منجر میشود و اقتصادهای بزرگ دنیا برای سرمایهگذاری در این صنعت هم به‌واسطه مشارکت مستقیم آن در تولید ثروت و هم به‌خاطر نقشی که به‌صورت غیرمستقیم در سایر صنایع و به‌صورت مستقیم در ارتقای سطح معیشت دارد، اهیمت قائل هستند. از این رو کشورهای درحال توسعه و سیاستگذاران میتوانند سرمایهگذاری در صنعت ICT را محرکی برای رشد اقتصادی در نظر بگیرند. در سال 2020 کشور ایران با GDP تقریبا 5/1 تریلیون دلار در جایگاه نوزدهم جهان قرار گرفت و در همان سال از سمت دولت مبلغی در حدود 270 میلیون دلار به توسعه ICT اختصاص یافته [9] که این رقم کمتر از 02/0 درصد از GDP است. بنابراین میتوان به مساله پی برد که توسعه ICT در ایران نیازمند توجه و سرمایهگذاری بیشتری است و راهی طولانی در پیش دارد.
منابع
| [1] | W. KENTON, “Investopedia,” 2022. [Online]. Available: https://www.investopedia.com/terms/e/economy.asp. |
| [2] | “Economic Impact of Broadband, Digitization and ICT Regulation,” 2022. [Online]. Available: https://www.itu.int/en/ITU-D/Regulatory-Market/Pages/Economic-Contribution.aspx. |
| [3] | S. D. Oliner and et al., “The resurgence of growth in the late 1990s: is information technology the story?,” Journal of economic perspectives, vol. 14, no. 4, pp. 3-22, 2000. |
| [4] | “The World Bank,” 2022. [Online]. Available: https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD. |
| [5] | “Worldometer,” 2017. [Online]. Available: https://www.worldometers.info/gdp/gdp-by-country/. |
| [6] | “OECD,” 2022. [Online]. Available: https://data.oecd.org/ict/ict-investment.htm. |
| [7] | “Attractive Sector, ITC,” 2022. [Online]. Available: https://www.jetro.go.jp/ext_images/en/invest/img/attractive_sectors/ict/ict_EN_202103.pdf. |
| [8] | “ITUwrc,” 2022. [Online]. Available: https://www.itu.int/en/Pages/default.aspx. |
| [9] | “Iran to spend $270m on developing ICT sector in next fiscal year,” 2020. [Online]. Available: https://www.presstv.com/Detail/2020/03/05/620508/Iran-ICT-sector-budget-e-government-startups. |
[1] Gross Domestic Product (GDP)
[2] اگر پس از جمع‌کردن ارزش‌افزوده تمامی محصولات و خدمات نهایی عرضه‌شده، مالیات و هزینههای مرتبط با استهلاک را از آن کسر کنیم، «تولید خالص داخلی» به دست میآید.
[3] Information and Communication Technology (ICT)
[4] International Telecommunication Union
[5] Organization for Economic Co-operation and Development
[6] ICT Development Index