توسعه کسبوکار، راهکاری حیاتی و چندوجهی برای رشد و پایداری شرکت‌ها به شمار می‌آید. این راهکار، شامل شناسایی فرصت‌های جدید، ایجاد مشارکت استراتژیک و ورود به بازارهای دست‌نخورده است. در حوزه استراتژی توسعه کسبوکار، توسعه افقی و عمودی دو مسیر متمایز است که شرکت‌ها می‌توانند دنبال کنند. توسعه افقی به توسعه در صنایع مختلف، جغرافیا یا جمعیت‌شناسی برای سرمایه‌گذاری روی یک محصول یا خدمت موجود اشاره دارد. این موضوع، شبیه به گسترش پایه یک هرم و دسترسی شرکت به بازارها یا بخش‌بندی‌های جدید مشتری است.
توسعه عمودی، برخلاف توسعه افقی، تعمیق قابلیت‌ها و ساختار شرکت در چارچوب فعلی آن است. این رویکرد می‌تواند شامل افزایش کیفیت محصولات، خدمات، بهبود تجربه مشتری یا توسعه محصولات جدید باشد که براساس نقاط قوت فعلی شرکت توسعه داده شده است. توسعه افقی و عمودی برای یک استراتژی جامع توسعه کسبوکار ضروری است، زیرا این دو، شرکت را قادر می‌سازند تا در وسعت و عمق رشد کند.
در چشم‌انداز اقتصاد پویای امروز، سازمان‌ها استراتژی‌های نوآورانه‌ای را برای رشد و تضمین مزیت رقابتی خود اتخاذ می‌کنند که از میان آنها، خرید یا اکتساب (Acquiring)، ادغام و تملیک (M&A) و استارتاپ استودیوها از پرکاربردترین استراتژی‌های مورد استفاده هستند.
در سال 2016، اوبر رقیب خود، Lyft را که در جغرافیای بازار به‌خصوصی مشغول فعالیت بود، خریداری کرد. این حرکت، حضور اوبر را در مناطق مشخصی تقویت کرد و یک رقیب اصلی را در آن بازار حذف کرد. درمقابل مثال اوبر، شرکت اپل با رویکرد یکپارچگی عمودی قرار دارد. به‌عنوان مثال، استراتژی اپل برای یکپارچه‌سازی عمودی در طراحی تراشه‌های آیفون اجازه می‌دهد تا با کنترل دقیق‌تر بر ادغام سخت‌افزار و نرم‌افزار، تجربه کاربری بهینه‌تری حاصل شود.
در ادامه این مقاله، به بررسی این استراتژی‌ها پرداخته و مزایا، چالش‌ها و نقش محوری آنها در پرداختن به موانع کسبوکار مدرن کنونی را بررسی خواهیم کرد.
خرید یا اکتساب، نشان‌دهنده حرکتی استراتژیک است که در آن یک شرکت، مالکیت شرکت دیگری را خریداری می‌کند تا موقعیت بازار خود را تقویت کند. این رویکرد، نفوذ فوری به بازار، دسترسی به فناوری‌های پیشرفته و پایگاه مشتری گسترده را فراهم می‌آورد. همچنین اقتصاد مقیاس را فراهم می‌کند که می‌تواند منجر به صرفه‌جویی در هزینه و افزایش سودآوری شود. با این حال، خرید یک کسبوکار با مجموعهای از چالش‌ها مانند ادغام فرهنگ‌ها و سیستم‌های مختلف شرکت‌ها، انجام اقدامات دقیق برای کاهش خطرات و اطمینان از هماهنگی استراتژیک با هدف حفظ استعدادهای کلیدی پس از اکتساب همراه است.
در 18 ژانویه 2022، مایکروسافت اعلام کرد قصد خرید Activision Blizzard با ارزش اولیه 68.7 میلیارد دلار را دارد. هدف این خرید استراتژیک، تقویت قابل توجه بخش بازی مایکروسافت در پلتفرم‌های مختلف از جمله موبایل، رایانه شخصی، کنسول و ابر بود. مایکروسافت تلاش داشت این کار را با ادغام مجموعه قدرتمند Activision Blizzard و با استفاده از فرنچایزهای محبوب این شرکت مانند Call of Duty، World of Warcraft و Candy Crush به سرانجام برساند. پس از پشت‌سرگذاشتن چالش‌های متعدد نظارتی و قانونی، این معامله بالاخره در 13 اکتبر 2023 نهایی شد. این خرید، با هزینه کل بالغ بر 75.4 میلیارد دلار، یکی از بزرگترین معاملات در صنعت بازی‌های ویدئویی است.
Salesforce نمونه‌ای دیگر از شرکت‌هایی است که خرید و اکتساب را به بخش اصلی استراتژی رشد خود تبدیل کرده است. خرید Slack به مبلغ 27.7 میلیارد دلار در جولای 2021 پس از آن انجام شد که این شرکت متوجه تاثیرات همه‌گیری کووید 19 بر تغییرات عمده در فضای کار و زیرساخت‌های دورکاری شد.
ارزیابی و بررسی دقیق و مناسب، یک جزء حیاتی از فرایند اکتساب است که تصویر روشنی از نقاط قوت و ضعف شرکت هدف ارائه می‌دهد. اولویت‌بندی مسائلی که می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر ارزش معامله اکتساب داشته باشد (همچون مسائل مالی و بدهی‌ها) بسیار مورد توجه است. ارزیابی باید با دقت هرچه بیشتر و با اختصاص زمان مناسب اجرا شود تا خطاها و کاستی‌های ارزیابی به حداقل ممکن برسد. همچنین توجه به سازماندهی اسناد و ساده‌سازی ارتباطات از دیگر نکاتی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
در این بخش مروری کلی بر اجزای کلیدی این فرایند خواهیم داشت:
ادغام و تملیک (M&A) به معنای تثبیت دو شرکت برای تشکیل یک نهاد قدرتمندتر است. این استراتژی می‌تواند منجر به حضور قدرتمند در بازار، با طیف متنوعی از محصولات و منابع مشترک شود. همکاری‌های حاصل از ادغام و تملیک می‌تواند به کارایی عملیاتی و نوآوری مشترک تبدیل شود. با این وجود، ادغام و تملیک با چالش‌هایی مانند موانع نظارتی و گاه عدم توافق در ارزیابی نیز مواجه است.
با توجه به اینکه حداقل پنج شرکت بزرگ در ایالات متحده از نظر ارزش بازار در سال 2024 شرکت‌های نرم‌افزاری هستند، جای تعجب نیست که برخی از بزرگترین معاملات ادغام و تملیک تاریخ، متعلق به این شرکت‌ها باشد. در سال 2015، Dell و EMC در معامله‌‌ای به ارزش 67 میلیارد دلار با هم ادغام شدند که بزرگترین معامله فناوری ادغام و تملیک در تاریخ است. این ادغام با هدف ایجاد یک شرکت فناوری چندملیتی بزرگ که می‌تواند درزمینه‌های مختلف محاسباتی، ذخیره‌سازی، امنیت اطلاعات، مجازی‌سازی، تجزیه‌وتحلیل و رایانش ابری خدمات ارائه دهد، انجام شد.
این ادغام نه تنها به شرکت Dell اجازه داد تا محصولات و خدمات خود را گسترش دهد، که این امکان را فراهم کرد تا این شرکت، در بازارهای جدیدی وارد شده و به مشتریان بیشتری خدمات ارائه کند.
در شکل زیر می‌توانید لیستی از 10 ادغام و تملیک بزرگ تاریخ را مشاهده کنید:
با رشد کسب‌کارهای نوآورانه و توجه دولت‌ها به موضوع نوآوری، در سال‌های گذشته، خاورمیانه به منطقه‌ای جذاب برای ادغام و تملیک تبدیل شده است. با وجود چالش‌های اقتصادی جهانی، فعالیت ادغام و تملیک در این منطقه، با خوش‌بینی محتاطانه‌ای درحال انجام است. در سال 2023، خاورمیانه شاهد 186 معامله ادغام و تملیک بوده که کاهش 40 درصدی نسبت به سال قبل را نشان می‌دهد. به نظر می‌رسد این کاهش، بیشتر به‌دلیل نرخ بهره بالا، نگرانی‌های بالقوه رکود و فشارهای تورمی اتفاق افتاده است.
صندوق‌های ثروت ملی و شرکت‌های ثروتمند، منابع نقدی خود را با تمرکز بر خرید استراتژیک برای حمایت از تنوع اقتصادی به کار می‌گیرند. در ایران، چشم‌انداز ادغام و تملیک (M&A) تحت تاثیر پویایی‌های منطقه‌ای، از جمله نزدیکی اخیر با عربستان سعودی است که ممکن است منجر به کاهش تنش‌ها و همکاری در فعالیت‌های اقتصادی بالقوه آینده شود.
استارتاپ استودیوها که با عنوان Venture Builder نیز شناخته می‌شوند، رویکرد جدیدی را برای توسعه کسبوکار با ساخت همزمان چندین استارتاپ اتخاذ می‌کنند. این مدل، از منابع و تخصص جمعی برای به‌حداکثررساندن احتمال موفقیت استفاده کرده و نمونه‌سازی سریع، آزمایش و تکرار را امکان‌پذیر می‌کند که باعث رشد و پرورش رویکرد نوآورانه در سازمان‌ها می‌شود.
کارآفرینان استارتاپ‌های سنتی، اغلب تغییر یا کنارگذاشتن یک ایده را به‌دلیل وابستگی عمیق عاطفی خود به این مفهوم که معتقدند «این ایده دنیا را تغییر می‌دهد!»، بسیار دشوار می‌پندارند. استارتاپ استودیوها برخلاف برنامه‌های کوتاه‌مدت مراکز رشد و نوآوری و شتاب‌دهنده‌ها، همچون والدینی هستند که نوزادی به دنیا می‌آورند، آن را بزرگ می‌کنند، برای او تصمیم می‌گیرند و فرزندشان را برای یک زندگی مستقل در بزرگسالی آماده می‌کنند. این استودیوها از طریق تخصیص منابع و سرمایه‌گذاری در ایده‌ها، استارتاپ‌ها را خلق کرده و فرایند آزمایش و اعتبارسنجی بازار را دنبال می‌کنند.
با ارزیابی و آزمایش صدها ایده توسط استارتاپ استودیوها، موارد غیرعملی و ناکارآمد متوقف شده و روی بهبود ایده‌های امیدوارکننده و درخشان تمرکز می‌شود. IdeaLab، که اغلب به‌عنوان پیشگام استارتاپ استودیوها شناخته می‌شود، بیش از پنج هزار ایده را مورد بررسی قرار داده که منجر به شکل‌گیری بیش از ۱۵۰ شرکت فعال و ۵۰ خروج موفق شده است. به‌طور کلی می‌توان گفت، استارتاپ استودیوها نقش محوری در توسعه کسبوکارهای نوپا داشته و در نقش موتورهای نوآوری، ایده‌های اولیه را به محصولات و خدمات قابل عرضه در بازار تبدیل می‌کنند.
Betaworks به‌عنوان یک استارتاپ استودیو و شرکت سرمایه‌گذاری مرحله اولیه، در سال 2007 در نیویورک تاسیس شد. این استارتاپ استودیو طی سال‌های فعالیت خود در استارتاپ‌های روبه‌رشدی مانند Tumblr، Airbnb، Groupon، SocialFlow، Twitter، Bitly و Gimlet Media سرمایه‌گذاری کرده و نسبت به تخصیص منابع و زیرساخت به آنها اقدام کرده است. Gimlet Media با ایده تهیه و تولید پادکست در سال 2014 در استارتاپ استودیوی Betawork شکل گرفت. این استارتاپ با رشد سریع خود، در کوتاه‌ترین زمان، به یکی از بازیگران اصلی این صنعت تبدیل شد.
در سال 2019 شرکت اسپاتیفای، با توجه به تنوع‌بخشی به سبد درآمدی و محصولات قابل ارائه خود، اقدام به تملیک این استارتاپ به ارزش 230 میلیون دلار کرد. این تملیک به اسپاتیفای اجازه داد سطح تعاملات با کاربران و وفاداری آنها به محتوای اختصاصی و شخصی‌سازی‌شده افزایش یابد. همچنین این اتفاق منجر به تمایز این شرکت نسبت به رقبای خود، همچون اپل موزیک شد.
منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) درحال تجربه رنسانس کارآفرینی است که توسط سیاست‌های دولت و ایده‌های نوآورانه پشتیبانی می‌شود. در سه ماهه اول سال 2023، استارتاپ‌ها در منطقه MENA بالغ بر 1.1 میلیارد دلار جذب سرمایه کرده‌اند که عربستان سعودی، امارات متحده عربی و مصر در این حوزه پیشرو بوده‌اند. همچنین مدل استارتاپ استودیو با تمرکز بر استارتاپ‌های فین‌تک و کشاورزی درحال جذب سرمایه هستند. این منطقه شاهد رشد روند سرمایه‌گذاری در مراحل اولیه استارتاپ‌هاست که نشان‌دهنده علاقه سرمایه‌گذاران به پرورش استارتاپ‌ها از آغازین مرحله آنهاست.
فرایند ارزیابی موشکافانه در استارتاپ استودیوها، یک ارزیابی انتقادی است که توسط سرمایه‌گذاران و شرکای بالقوه برای ارزیابی قابلیت اطمینان و پتانسیل یک استارتاپ، قبل از تصمیم‌گیری برای سرمایه‌گذاری یا راه‌اندازی کسبوکار انجام می‌شود. در اینجا مروری کلی بر مراحل کلیدی و ملاحظات ارزیابی موشکافانه خواهیم داشت:
استارتاپ استودیو توجه به نقاط تمرکز در ارزیابی ایده‌های استارتاپی در استارتاپ استودیو باعث می‌شود تا تصمیمات آگاهانه دررابطه با آینده کسبوکار اتخاذ شده و ریسک‌ها و مخاطرات مرتبط با سرمایه‌گذاری در شرکت‌های استارتاپی کاهش یابد. از این رو ارزیابی و توجه به موارد زیر می‌تواند بسیار راهگشا باشد:
در چشم‌انداز متغیر کسبوکار، ادغام و تملیک (M&A) و استارتاپ استودیوها ابزارهای قدرتمندی برای دستیابی به رشد استراتژیک و تقویت نوآوری محسوب می‌شوند. ادغام و تملیک راهی برای شرکت‌ها فراهم می‌کند تا به‌سرعت حضور خود در بازار را افزایش دهند، محصولات خود را متنوع کنند و به مزایای هم‌افزایی دست یابند. درحالی که چالش‌هایی مانند پیچیدگی‌های یکپارچه‌سازی و موانع نظارتی همچنان پررنگ هستند، اما در اغلب موارد، دستاوردها از این موانع پیشی می‌گیرند و ادغام و تملیک را به استراتژی جذابی برای بسیاری از شرکت‌ها تبدیل می‌کنند.
همزمان، استارتاپ استودیوها محیط پویایی برای پرورش کسبوکارهای جدید، تحریک سریع نوآوری و بهره‌برداری از فرصت‌های بازار نوظهور ارائه می‌دهند. ذات منابع و همکاری مشترک در استارتاپ استودیوها می‌تواند به‌طور قابل توجهی نرخ موفقیت کسبوکارهای جدید را افزایش دهد، هرچند ریسک‌های ذاتی و منابع مورد نیاز باید با دقت، نظارت و مدیریت شوند.
با نگاهی به آینده کسب‌کار، متوجه خواهیم شد که خاورمیانه و ایران، فرصت‌ها و چالش‌های منحصربه‌فردی در استفاده از این استراتژی‌های رشد دارند. تلاش‌های متنوع‌سازی اقتصادی و پویایی‌های منطقه‌ای، نقش‌های حیاتی در شکل‌گیری چشم‌انداز ادغام و تملیک و موفقیت ابتکارات استارتاپی ایفا خواهند کرد.
درنهایت، توانایی استفاده موثر از ظرفیت ادغام و تملیک و استارتاپ استودیوها عاملی تعیین‌کننده برای ارزیابی توان شرکت در گذر از تغییرات صنعت و بازار، دستیابی به رشد پایدار و حفظ مزیت رقابتی خواهد بود. با پذیرش این استراتژی‌ها، کسبوکارها می‌توانند خود را در خط مقدم نوآوری و رهبری بازار قرار دهند و زمینه‌ساز موفقیت بلندمدت در اقتصاد پیچیده جهانی باشند.