ولث‌تک و دموکراتیزه‌شدن خدمات مالی: کلید توزیع عادلانه‌تر ثروت و امنیت مالی پایدار 

نکته‌ای که وجود دارد این است که با وجود رشد شاخص‌های مرتبط با فراگیری مالی، همچنان درصد قابل توجهی از افراد و کسب‌وکارها از استراتژی‌ها و راهکارهای مدیریت ثروت در جامعه برخوردار نیستند. این اتفاق دلایل مختلفی دارد. از طرفی شرایط تورمی و درآمد پایین، عملا امکان پس‌انداز را به خیلی از افراد نمی‌دهد. از طرف دیگر تا پیش از این، دسترسی فراگیر و ارزان به انواع خدمات و راهکارهای مدیریت ثروت وجود نداشت. به‌عنوان مثال، حداقل سرمایه لازم برای اینکه شما بتوانید از خدمات سبدگردانی یا مشاوره سرمایه‌گذاری تخصصی استفاده کنید، چندین میلیارد تومان است. به‌عنوان مثال، برای اینکه یک فرد حقیقی بتواند از یکی از شرکت‌های سبدگردان معتبر در ایران، خدمات مشاوره سرمایه‌گذاری تخصصی بگیرد باید حداقل چند میلیارد تومان پس‌انداز نقد در اختیار داشته باشد.

آمار استفاده از خدمات و راهکارهای مدیریت ثروت می‌تواند به درک بهتر میزان دسترسی به این خدمات و تاثیرات آن بر وضعیت مالی افراد و سازمان‌ها کمک کند. این آمار معمولا به‌صورت جهانی و منطقه‌ای، با توجه به داده‌های مختلف اقتصادی، مالی و اجتماعی، دردسترس است. طبق گزارش‌های موسسات مالی معتبر مانند مکنزی و BCG، بازار مدیریت ثروت جهانی درحال‌رشد است. به‌عنوان مثال، گزارش BCG در سال 2023 نشان داد که اندازه بازار مدیریت ثروت جهانی به بیش از 100 تریلیون دلار رسید و پیش‌بینی می‌شود که این بازار به رشد خود ادامه دهد. اما نکته قابل تامل این است که در سطح جهانی، خدمات مدیریت ثروت عمدتا به مشتریان با ثروت بالا و فوق‌العاده ثروتمند ارائه می‌شود. براساس داده‌های Wealth-X، تعداد افراد فوق‌العاده ثروتمند در سال 2023 تنها به بیش از 300 هزار نفر رسیده است. به عبارتی درحالی که بیش از میلیاردها نفر در جهان از خدمات پایه بانکی و مالی استفاده می‌کنند، تعداد افرادی که راهکارهای مدیریت ثروت را به کار می‌برند، درمقایسه بسیار اندک است.

در ایالات متحده که بازار مدیریت ثروت یکی از بزرگترین و پیشرفته‌ترین بازارهاست و گزارش‌های شرکت‌های مشاوره مالی و موسسات تحقیقاتی مانند Cerulli Associates نشان می‌دهند که این بازار به‌طور مداوم درحال رشد است، طبق گزارش Federal Reserve تنها حدود 15 درصد از آمریکایی‌های دارای درآمد بالا از خدمات مدیریت ثروت استفاده می‌کنند. همچنین طبق گزارش‌های EY، تنها تقریبا 10 تا 12 درصد از جمعیت ثروتمند اروپا از خدمات مدیریت ثروت بهره‌مند می‌شوند.

بازار مدیریت ثروت جهانی به‌طور مداوم درحال رشد است و پیش‌بینی می‌شود که این روند ادامه یابد. نوآوری‌های مالی و تقاضا برای خدمات تخصصی مدیریت دارایی از جمله مهم‌ترین دلایل این رشد شده است. با وجود این رشد، هنوز عمده افراد و کسب‌وکارها از راهکارهای آن به‌طور موثر و متناسب برخوردار نیستند.

درحالی‌که افراد و سازمان‌ها به مدیریت امور مالی شخصی و کسب‌وکاری خود با استفاده از محصولات پس‌انداز و سرمایه‌گذاری فکر می‌کنند، ولی با مشکلات اساسی در پیداکردن یا دسترسی به خدمات مناسب و درک اینکه کدام خدمات بهترین تطابق و تناسب را با نیازهایشان دارند، مواجه‌اند.

هزینه‌های بالا و محدودیت‌های غیرمالی در دسترسی به خدمات

همانند فضای صنعت پرداخت‌ و اعتبار، محصولات پس‌انداز نیز اغلب با الزامات و ویژگی‌های محصولی تعریف و طراحی شده‌اند که برای کسانی که مقادیر کمی منابع برای پس‌انداز دارند، نامساعد و نامطلوب است. به‌عنوان مثال، الزام حداقل موجودی و هزینه‌های مربوطه می‌تواند کاربران را از پس‌انداز از طریق کانال‌های رسمی دلسرد کند. حذف یا کاهش این هزینه‌ها به‌واسطه ظهور خدمات فناورانه منجر به بهبود در استفاده از راهکارهای ولث‌تکی در انواع مختلف بازارها در سراسر جهان شده است. مانند تجربه‌ای که کسب‌وکار Robinhood در حوزه معاملات اوراق بهادار با حذف کارمزد صدور و ابطال رقم زده است.

بااین‌حال، هزینه‌های غیرمالی نیز اغلب به همان اندازه کارمزدها مهم هستند. به‌عنوان مثال، فاصله جغرافیایی از یک شعبه، احتمال بازکردن حساب توسط یک خانوار، نزد کسب‌وکار ارائه‌دهنده خدمات پس‌انداز رسمی و سرمایه‌گذاری را به شکلی معنادار کاهش می‌دهد. حتی اگر یک فرد به خدمات پایه مانند افتتاح حساب دسترسی داشته باشد، بسیاری از موسسات مالی و شرکت‌های فین‌تک هنوز محصولات با شرایط یا ویژگی‌هایی که نیازهای متنوع بخش‌های مختلف مشتریان را به‌صورت یکپارچه برآورده کند یا به‌صورت خودکار پس‌اندازهای خرد را از افرادی با درآمد محدود جمع‌آوری کند، ارائه نمی‌دهد.

استفاده از فناوری و درنتیجه ارائه خدمات مالی متنوع، دسترسی افراد به ابزارهای مدیریت دارایی و ثروت را به شکل قابل توجهی افزایش داده است. با ارائه محصولات متناسب و کاهش پیچیدگی‌های قیمت‌گذاری، بسیاری از شرکت‌های فناوری مالی در تلاشند تا تعداد بیشتری از افراد و کسب‌وکارهای کوچک و متوسط را از این خدمات برخوردار کرده و به ترویج پس‌انداز و رفاه مالی کمک کنند.

برای مثال، شرکت‌های Digits و Acorns در ایالات متحده راهکار‌هایی ارائه می‌دهند که به کاربرانشان اجازه می‌دهد بدون اینکه هر بار نیاز به تصمیم‌گیری داشته باشند، به پس‌انداز خود اضافه کنند. Acorns، به‌عنوان مثال، خریدها را به نزدیک‌ترین دلار گرد می‌کند و سپس این تفاوت را به‌طور خودکار به حساب پس‌انداز واریز می‌کند. درنتیجه، پول‌های خرد کاربرانش را به سرمایه‌گذاری تبدیل می‌کند.

برخلاف آن، Digits به حساب جاری مشتری متصل می‌شود و عادات خرج‌کردن او را تجزیه‌وتحلیل می‌کند. سپس به‌صورت خودکار برآوردی از مقدار پولی که مشتری می‌تواند به‌طور منظم پس‌انداز کند، تهیه کرده و این مبلغ را به حساب پس‌اندازش واریز می‌کند. این روش به مشتریان اجازه می‌دهد به‌طور منظم پس‌انداز کنند، بدون اینکه نیاز به فکرکردن به این موضوع داشته باشند.

قیمت‌گذاری محصول پس‌انداز Acorns ساده و مقرون‌به‌صرفه است. به گفته نوح کرنر، مدیرعامل آکرنز، یک دلار در ماه برای تمام مشتریان با موجودی زیر ۵۰۰۰ دلار و ۰.۲۵ درصد اگر موجودی شما بیش از پنج هزار دلار باشد.

همچنین پلتفرم‌های مدیریت ثروت خودکار یا همان مشاوران رباتیک، راه‌حل‌هایی را ارائه داده‌اند که جامعه مخاطبان خاصی را هدف قرارداده و به کاهش موانع سرمایه‌گذاری کمک می‌کند. برای مثال، Ellevest یک پلتفرم سرمایه‌گذاری متمرکز بر زنان در ایالات متحده است. سالی کراوچک، یکی از بنیان‌گذاران و مدیرعامل Ellevest، اشاره می‌کند که ۷۱ درصد از دارایی‌های زنان امروز به‌صورت نقدی نگهداری می‌شود. او معتقد است موانع واقعی که ما درحال غلبه بر آ‌نها هستیم، اینرسی است؛ چراکه بسیاری از زنان به‌سادگی سرمایه‌گذاری نمی‌کنند و نیاز به شروع دارند.  با معرفی مشاوره دیجیتال و خودکارسازی بخش قابل توجهی از فرایند سرمایه‌گذاری، Ellevest زمان مورد نیاز کاربرانش برای پیشروی به‌سوی اهداف سرمایه‌گذاری‌شان را کاهش می‌دهد.

Ant Financial در چین حساب دیجیتالی با نام Yu’E’Bao (به معنای «گنج باقی‌مانده») را ارائه کرده است. این محصول دارای یک رابط کاربری ساده و قابل استفاده روی موبایل است و با حداقل مبلغ سرمایه‌گذاری، یک یوان حساب شما فعال می‌شود. کمتر از چهار سال پس از راه‌اندازی Yu’E’Bao در ژوئن ۲۰۱۳، این محصول به بزرگترین صندوق بازار پول جهان با بیش از ۱۶۵ میلیارد دلار دارایی، تحت مدیریت بیش از ۳۰۰ میلیون کاربر تبدیل شده که اکثر آنها زیر ۳۰ سال هستند.

مشتریان می‌توانند در هر زمان به‌صورت دیجیتالی بدون کارمزد، وجوه خود را بین Yu’E’Bao و کیف پول‌های موبایل/ حساب‌های بانکی منتقل کنند. با استفاده از Alipay، بازرگانان و مشتریان اکنون می‌توانند به‌راحتی پول اضافی خود را در Yu’e Bao پس‌انداز کرده و سودی جذاب دریافت کنند که بانک‌ها قادر به ارائه آن نبودند.

به‌طور مشابه، WeChatPay  در سال ۲۰۱۴ یک پلتفرم مدیریت ثروت یکپارچه به نام «Licaitong» را معرفی کرد. همچنین در سال ۲۰۱۷ محصول دیگری به نام «Linqiantong» را اضافه کرد که به کاربران این امکان را می‌دهد تا از موجودی‌های WeChat خود استفاده و سود روزشمار کسب کنند.

در ایران نیز در سال‌های اخیر، اتفاقات مشابهی رقم خورده است. به‌عنوان مثال، با راه‌اندازی و فعالیت پلتفرم های کرادفاندینگ، امکان سرمایه‌گذاری خرد از 500 هزار تومان تا چند صد میلیون تومان برای تامین مالی کسب‌وکارهای کوچک و متوسط و دریافت بازده بالاتر از نرخ سپرده‌های بانکی فراهم شده است. یا به‌عنوان مثال، چند کارگزاری در مشارکت و با استفاده از خدمات BaaS بانک‌ها، کارت‌های نقدی بانکی برای مشتریان خود صادر می‌کنند که در برخی موارد با اتصال آنها به صندوق‌های درآمد ثابت، امکان دریافت سود روزشمار روی مانده این کارت‌ها را فراهم می‌کند. در مواردی نیز دسترسی آنی به مانده کاربر نزد کارگزاری یا به‌عنوان مثال به‌واسطه خدمات دایرکت دبیت، امکان ایجاد قلک و پس‌انداز خودکار فراهم است.

کمبود آگاهی مالی و شفافیت به‌عنوان مانع

افراد  اغلب از دو جنبه در به‌کارگیری راهبردهای مدیریت دارایی و ثروت دچار چالش هستند. اول، ارزیابی وضعیت مالی خود به‌دلیل عدم داشتن یک نمای جامع از وضعیت مالی‌شان پیچیده است. دوم، حتی با داشتن تصویری واضح از وضعیت مالی خود، کاربران اعم از افراد حقیقی و حتی کسب‌وکارها اغلب از اطلاعات لازم برای مقایسه و ارزیابی ویژگی‌های مختلف محصولات پس‌انداز و سرمایه‌گذاری محرومند.

خوشبختانه توسعه فناوری، در این زمینه نیز کمک قابل توجهی به ارائه محصولات و خدمات متنوع مالی فراگیر کرده است. چندین استارتاپ جدید فین‌تک از برنامه‌ها و اپلیکیشن‌های مدیریت مالی شخصی استفاده می‌کنند تا داده‌های مالی کاربران خود را تجمیع کنند و تصویری جامع از وضعیت مالی آنها ارائه دهند. به‌عنوان نمونه این کار مشترکا با تجمیع اطلاعات از میان ارائه‌دهندگان خدمات مالی از طریق ابزارهایی که Yodlee، Plaid، Quovo و دیگران در ایالات متحده ارائه می‌دهند، انجام می‌شود.

شرکت‌هایی مانند Wealthfront و Ellevest در ایالات متحده، GuiaBolso در برزیل، MoneyView در هند، WealthSimple در کانادا و Folio در ژاپن از این اطلاعات تجمیع‌شده برای ارائه مشاوره مالی استفاده می‌کنند. بسیاری از دیگر شرکت‌های ولث‌تک نیز در بازارهای مالی ظهور کرده‌اند که راه‌حل‌هایی برای مقایسه محصولات با تجمیع اطلاعات درمورد ویژگی‌های مختلف وام‌ها، کارت‌های اعتباری، پس‌اندازها، سپرده‌های مدت‌دار و محصولات سرمایه‌گذاری ارائه می‌دهند. شرکت‌هایی مانند NerdWallet، NAV و Credit Karma در ایالات متحده، CompareAsiaGroup در هنگ‌کنگ، BankBazaar در هند، Raisin در آلمان و GuiaBolso در برزیل و حتی رده در ایران این نوع مقایسه‌ها را امکان‌پذیر می‌کنند.

تاثیر فناوری بر صنعت مدیریت ثروت

تنوع‌بخشی خدمات مالی به‌واسطه رشد و توسعه فناوری به‌طور قابل توجهی، مدل‌های سنتی مدیریت ثروت را در چندین جنبه متاثر کرده است:

1. دسترسی به گزینه‌های سرمایه‌گذاری جدید: فین‌تک دامنه فرصت‌های سرمایه‌گذاری موجود برای افراد را گسترش داده است. مدیریت ثروت سنتی معمولا روی سهام، اوراق قرضه و صندوق‌های مشترک تمرکز داشت، اما فین‌تک، دارایی‌های جدیدی مانند ارزهای دیجیتال، وام‌های همتابه‌همتا و سرمایه‌گذاری‌های جایگزین، سرمایه‌گذاری جمعی و… را معرفی کرده است. این تنوع به سرمایه‌گذاران با پروفایل ریسک متفاوت، امکان سرمایه‌گذاری در پورتفوهای متنوعی با بازده و ریسک مختلف را می‌دهد.
2. کاهش موانع ورود: پلتفرم‌های فین‌تک اغلب حداقل مبلغ سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهند که باعث می‌شود مدیریت ثروت دردسترس گروه وسیع‌تری از افراد قرار گیرد. خدمات مدیریت ثروت سنتی معمولا نیاز به سرمایه قابل توجهی برای شروع داشتند، اما راه‌حل‌های فین‌تک مانند پلتفرم‌های کرادفاندینگ این امکان را فراهم می‌آورند که افراد با مقادیر کمتر سرمایه‌گذاری کنند و دسترسی به بازارهای مالی را دموکراتیک می‌کنند.
3. افزایش شخصی‌سازی: الگوریتم‌ها و تحلیل‌های پیشرفته مبتنی‌بر فناوری و داده اجازه می‌دهند استراتژی‌های سرمایه‌گذاری شخصی‌سازی‌شده‌تری ارائه شود. روبوادوایزرها و پلتفرم‌های مبتنی‌بر هوش مصنوعی می‌توانند حجم وسیعی از داده‌ها را تحلیل کنند تا پرتفو‌های سفارشی براساس سطح ریسک‌پذیری فردی، اهداف مالی و ترجیحات ایشان ایجاد کنند که رویکردی دقیق‌تر از مدل‌های سنتی را ارائه می‌دهد.
4. افزایش شفافیت و کنترل: ابزارهای فین‌تک شفافیت بیشتری درمورد هزینه‌ها، عملکرد و استراتژی‌های سرمایه‌گذاری به سرمایه‌گذاران ارائه می‌دهند. سرمایه‌گذاران می‌توانند سرمایه‌گذاری‌های خود را به‌صورت آنی دنبال کنند و بسیاری از پلتفرم‌ها بینش‌ها و گزارش‌هایی ارائه می‌دهند که پیش از این، در مدیریت ثروت سنتی کمتر دردسترس یا مبهم‌تر بودند.
5. افزایش کارایی: اتوماسیون در فین‌تک بسیاری از جنبه‌های مدیریت ثروت را ساده کرده و نیاز به مداخله دستی را کاهش داده است. این امر منجر به کاهش هزینه‌های مدیریتی و عملیاتی شده و خدمات مدیریت ثروت را کارآمدتر و مقرون‌به‌صرفه‌تر کرده است.
6. یکپارچه‌سازی ابزارهای برنامه‌ریزی مالی: بسیاری از پلتفرم‌های فین‌تک، ابزارهای بودجه‌بندی، پس‌انداز و مدیریت سرمایه‌گذاری را در یک اکوسیستم واحد یکپارچه می‌کنند. این رویکرد جامع به کاربران این امکان را می‌دهد که زندگی مالی خود را در یک مکان مدیریت کنند، سلامت مالی کلی خود را بهبود بخشند و دستیابی به اهدافشان را آسان‌تر کند.
7. نوآوری در محصولات مالی: فین‌تک باعث نوآوری در محصولات و خدمات مالی شده است. به‌عنوان مثال، برخی پلتفرم‌های سرمایه‌گذاری در کسری از دارایی‌های با ارزش بالا مانند خرید متری مسکن یا کرادفاندینگ مبتنی‌بر سهام، دسترسی به سرمایه‌گذاری‌های تاثیرگذار اجتماعی مانند سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها یا تامین مالی جمعی یک خیریه یا محصولات بیمه‌ای نوآورانه را ارائه می‌دهند. این پیشنهادات جدید به سرمایه‌گذاران گزینه‌های بیشتری ارائه می‌دهند و امکان همراستایی سرمایه‌گذاری‌ها با ارزش‌ها و علاقه‌مندی‌هایشان را فراهم می‌آورند.
8. مختل‌کردن مدل‌های سنتی: شرکت‌های مدیریت ثروت سنتی مجبور شده‌اند با چشم‌انداز جدید فین‌تک سازگار شوند. بسیاری از آنها درحال ادغام فناوری در خدمات خود هستند تا رقابتی باقی بمانند و مدل‌های ترکیبی که مشاوران انسانی را با ابزارهای دیجیتال ترکیب می‌کنند، ارائه می‌دهند. این تغییر، منجر به تحول در نحوه ارائه و قیمت‌گذاری خدمات مدیریت ثروت شده است.

به‌طور کلی، تنوع‌بخشیِ خدمات مالی با استفاده از فناوری و به عبارتی تنوع در خدمات فین‌تک، مدیریت ثروت را دموکراتیک و فرصت‌های سرمایه‌گذاری جدیدی معرفی کرده است. همچنین کارایی و شخصی‌سازی خدمات مالی را افزایش داده است. این موضوع، شرکت‌های سنتی را به چالش کشیده تا نوآوری کنند و به‌منظور حفظ و رشد سهم بازار خود در مارکتی به‌سرعت درحال تغییر، سازگار شوند.

تا اینجا عنوان شد که وجود راهکارها و به‌کارگیری متناسب با راهبردهای مدیریت ثروت در یک جامعه توسط کسب‌وکارها و افراد حقیقی، ضمن بهبود کیفیت زندگی شخصی افراد، منجر به رشد شاخص‌های عمومی اقتصادی جوامع نیز می‌شود.

حقیقت این است که رابطه بین فراگیری مالی، توزیع عادلانه ثروت و برخورداری از خدمات مالی، موضوعی پیچیده و مهم در تحلیل‌های اقتصادی و اجتماعی است. به‌طور خلاصه، این سه عامل به‌شدت به یکدیگر وابسته هستند و تعاملات آنها می‌تواند بر عدالت اجتماعی و بهبود اقتصادی تاثیر زیادی بگذارد. فراگیری مالی به معنای دسترسی عادلانه و گسترده به انواع خدمات مالی است که به افراد و کسب‌وکارها کمک می‌کند تا به‌طور موثری مدیریت مالی داشته باشند. دسترسی به خدمات مالی می‌تواند به افراد و خانوارها در برنامه‌ریزی و مدیریت مالی کمک کند، فرصت‌های اقتصادی جدیدی فراهم آورد و توانایی‌های مالی آنها را بهبود بخشد. این امر می‌تواند منجر به کاهش فقر و افزایش فرصت‌های اقتصادی برای گروه‌های مختلف اجتماعی شود.

توزیع عادلانه ثروت به معنای توزیع مناسب منابع و درآمدها در میان افراد جامعه است. وقتی ثروت به‌صورت نابرابر توزیع می‌شود، گروه‌های کم‌درآمد ممکن است از خدمات مالی و فرصت‌های اقتصادی کمتری برخوردار شوند.

دسترسی به خدمات مالی می‌تواند به افراد کمک کند تا از نوسانات مالی محافظت شوند، سرمایه‌گذاری کنند و برنامه‌ریزی مالی داشته باشند. این برخورداری می‌تواند به تقویت وضعیت مالی و کاهش نابرابری‌ها کمک کند.

استفاده، رشد و توسعه فناوری منجر به تنوع‌بخشی قابل توجه در خدمات مالی، از جمله خدمات مدیریت ثروت و دارایی شده است. این تنوع‌بخشی فناورانه، ارائه خدمات به گستره بزرگتری از افراد را ممکن کرده و بهای تمام‌شده بهره‌مندی از خدمات مدیریت ثروت را ارزان‌تر کرده است. درنتیجه‌ آن فراگیری مالی بیشتری برای جامعه در این حوزه به ارمغان آورده است. با رشد و نفوذ بیشتر خدمات و راهکارهای مدیریت ثروت و از طرفی به‌واسطه مدیریت و برنامه‌ریزی کارآمدتر مالی، سطح رفاه و امنیت مالی به‌صورت عمومی افزایش یافته است. از طرف دیگر به‌واسطه ظهور راهکارهای فناورانه و نوآورانه مدیریت ثروت مانند سرمایه‌گذاری‌های خرد و جمعی، این خدمات از انحصار ثروتمندان درآمده و طیف گسترده‌تری از افراد، امکان برنامه‌ریزی و تامین آتیه خود را پیدا خواهند کرد. درنهایت همین موضوع منجر به تجمیع و هدایت منابع مالی به بازار سرمایه و رونق تولید و شکوفایی اقتصادی بیشتر خواهد شد.

به‌عبارتی تنوع‌بخشی در خدمات ولث‌تک مستقیما و باواسطه، منتج به دسترسی و فراگیری مالی بیشتر، توزیع عادلانه‌تر ثروت و رشد عمومی اقتصادی و درنتیجه رفاه عمومی و امنیت مالی بیشتر برای جوامع خواهد شد.

منابع:

• Mills, Karen Gordon, and Brayden McCarthy, “The State of Small Business Lending: Credit Access during the Recovery and How Technology May Change the Game,” Mimeo, Harvard Business School, 2014
• Financial Inclusion in the Digital Age, March 2018, A. Patwardhan et all, Stanford university and World Bank
• Celerier, C., and A. Matray. 2015. Unbanked households: Evidence of supply-side factors
• مقایسه فراگیری مالی در ایران با سایر کشورها، مشکلات توسعه فراگیری مالی در کشور چیست؟- محمد ایزدی، تکراسا، 1401